ÖNDER AYLU

ÇOKLU ORTAM TASARIMI  1. HAFTA 

Edgar Dale’nin Yaşantı Konisi

Değerli okuyucularım bu hafta sizlere çoklu ortam tasarımı dersinde öğrendiğim bilgileri paylaşacağım. İlk olarak Edgar Dale’nin yaşantı konisini ele alacağız.  Edgar Dale’nin yaşantı konisini en etkili olandan en az etkili olana doğru sıralanışı;

- Doğrudan doğruya edinilen maksatlı yaşantılar
- Model ve numunelerle edinilen yaşantılar
- Dramatizasyonla edinilen yaşantılar
- Geziler yoluyla edinilen yaşantılar
- Görsel sembollerle edinilen yaşantılar

Bu koninin dayandığı ilkeler, Çilenti tarafından şu şekilde açıklanmaktadır:

1- Öğrenme işlemine katılan duyu organlarımızın sayısı ne kadar fazla ise o kadar iyi öğrenir ve öğrenmelerimiz o kadar kalıcı olur.

2- En iyi öğrendiğimiz şeyler, kendi kendimize yaparak öğrendiğimiz şeylerdir.

3- En iyi öğrenim soyuttan somuta ve basitten karmaşığa doğru gidilendir.

Dale’nin yaşam konisine benzer bir sınıflandırma da 1937’lerde Hoban tarafından görsel-işitsel araçların sınıflandırılmasında da kullanılmıştır. Buna göre, eğitim ortamında kullanılan materyaller, sundukları eğitim ortamının soyuttan somuta oluş özelliğine göre sınıflandırılmıştır.

Bu sınıflandırmadan da anlaşılacağı gibi, eğitim materyallerinin en etkin kullanım amaçları, öğretilecek içeriğin soyuttan somuta doğru aşamalandırılması ve öğrencinin birden fazla duyu organına hitap etmesini sağlamaktır. Örneğin Piget’e göre, ilkokul çağındaki çocuklar somut işlemler dönemindedir. Bundan dolayı da bu dönemdeki çocuklara kazandırmak istediğimiz davranışlar için hazırladığımız ders içeriği, onların beş duyu organına hitap edecek özellikte somut materyaller ile desteklenmiş olmalıdır.

İkili Kodlama

İnsan beyninin farklı bilgi türlerini nasıl işlediğini açıklamaya çalışan bilgiyi kodlama kuramlarından biri İkili Kodlama Kuramıdır. Bu kurama göre bilişsel yapı, duyusal bellek veya sembolik sistem olarak adlandırılmakta ve kendi içinde sözel ve sözel olmayan iki alt sisteme ayrılmaktadır. Alt sistemlerin hem kendi içersin de hem de alt sistemler arasında bağlantıların bulunduğunu varsaymaktadır. İnsan beyninde bilgi hem sözel hem de sözel olmayan temsillerle kodlanabilmekte ve sözel bilgiler sözel olmayan bilgileri, sözel olmayan bilgiler de sözel bilgileri etkinleştirebilmektedir. İkili Kodlama Kuramının çeşitli uygulama alanları bulunmaktadır.

Sınırlı Kapasite

Mayer (2001), kuramında insanın kısa süreli belleğinin (dolayısıyla bilgiyi işleyen kanalların) bir defada sınırlı miktarda veriyi işleyebileceği sayıltısından hareket etmektedir. Bu sayıltısını da Baddeley’in kısa süreli (işleyen) bellek kavramı ve Chandler & Sweller’in (1991) (akt. Cooper, 1998) bilişsel yük kuramlarıyla desteklemektedir. Söz konusu bilgi işleme süreci Şekil 2.1’de verilmiştir. Sınırlı kapasite ve bilişsel yük, kısa süreli bellekle ilişkilendirilmektedir. Kısa süreli bellek, zaman ve saklayabildiği veriler bakımından sınırlıdır (Zhang ve Wang, 1998). Bu noktada materyalin sahip olduğu bilişsel yük önem kazanmaktadır. Bilişsel yük (cognitive load), kısa süreli bellekte bir kerede gerçekleşen zihinsel etkinlikler bütünüdür. 

Aktif İşlemci

Bireyin kendi biliş yapısı ve öğrenme özelliklerinin farkındalığını taşıması olarak tanımlanan yürütücü biliş ve yürütücü kontrol sisteminin işe koşulduğu yürütücü biliş stratejileri ile öğrenen, öğrenme süreci içinde aktif bir konuma gelmektedir (Senemoğlu, 1997). Mayer (2001), aktif işlemciyi açıklarken, aktif bilişsel süreçler içine ‘dikkat,’ ‘gelen bilgileri düzenleme’ ve ‘yeni bilgileri var olanlarla kaynaştırma’ eylemlerini katmaktadır. Bu bilişsel süreçleri geçiren öğrenenleri aktif işlemci olarak niteleyen kuramcı, insan belleğinin alabildiği kadar bilgiyi alıp depolayan, pasif alıcı olarak değil, bilginin farkındalığını taşıyan ve bu doğrultuda yürütücü biliş stratejilerini kullanan sorumlu ve etkin bireyler olarak kabul edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Aktif öğrenme, öğrenenin gelen bilgileri bilişsel süreçlerinden geçirmesiyle oluşmaktadır.